Số phận môn Lịch sử

Thứ ba - 03/05/2022 16:09

Có vẻ như số phận môn Lịch sử ở bậc Trung học phổ thông (THPH) đã được định đoạt bởi theo quyết định của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT), Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) năm 2018 sẽ được triển khai, bắt đầu từ năm học 2022-2023.

Theo đó, Lịch sử là môn học tự chọn, nghĩa là không bắt buộc học sinh phải học môn này trong suốt 3 năm học THPT.

Thông tin trên, lập tức khiến dư luận bàng hoàng.

Tại sao Lịch sử lại là môn học không bắt buộc ở bậc THPT?

Theo dõi phản ứng của dư luận những ngày qua, hầu hết đều tỏ thái độ không đồng tình với chủ trương coi Lịch sử là môn học tự chọn của học sinh THPT. Điều này không giống như những gì mà Bộ GD-ĐT và Tổng chủ biên chương trình đã giải thích trước công luận.

Theo đó, cách giải thích của Bộ và Tổng chủ biên chương trình nặng về thuyết lý, chung chung, tránh đi thẳng vào vấn đề dư luận đang quan tâm.

Bộ nhấn mạnh đến cách tổ chức biên soạn, kết cấu các môn học, đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục nội dung Lịch sử; cách lồng ghép, tích hợp nội dung giáo dục lịch sử trong các môn học khác một cách phong phú, thực tiễn, đa dạng và toàn diện. Hoặc so sánh thời lượng chương trình môn Lịch sử cấp trung học phổ thông với tổng thời lượng 315 tiết, so với Chương trình giáo dục phổ thông 2006 chỉ có 140 tiết.[1]

Còn GS Tổng chủ biên Nguyễn Minh Thuyết khẳng định: "Việc thiết kế Chương trình đã được thực hiện rất công phu, nghiêm túc, dựa trên các quan điểm chỉ đạo của Đảng, các văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước, yêu cầu của thực tế và tham khảo đầy đủ kinh nghiệm quốc tế" và “Chương trình GDPT mới đã thực hiện nội dung giáo dục lịch sử, giáo dục lòng yêu nước, ý thức trách nhiệm công dân một cách đầy đủ, toàn diện theo đúng yêu cầu của Nghị quyết 29 và các văn bản quy phạm pháp luật mà Quốc hội và Thủ tướng Chính phủ đã ban hành”.[2]

Hoàn toàn chưa có một lý giải thuyết phục nào trả lời thấu đáo vấn đề mà dư luận đang băn khoăn: Vì sao ở bậc THPT, Lịch sử lại là môn học tự chọn?

Môn Lịch sử nhìn từ vị thế địa - chính trị của đất nước

Nếu so sánh, sẽ thấy lịch sử Việt Nam rất khác biệt so với lịch sử của nhiều nước trong khu vực và trên thế giới. Sự khác biệt đó, theo cựu nhà giáo, TS Nguyễn Quang Cương là “bởi nó, ánh lên từ nhiều vỉa tầng máu, của bốn ngàn lớp người, suốt dọc dài Lịch sử”.

Quả là không sai khi nói lịch sử của dân tộc Việt Nam là lịch sử của những cuộc kháng chiến và khởi nghĩa chống ngoại xâm từ khi dựng nước cho tới nay. Điều đó cho thấy vị thế địa – chính trị của đất nước hết sức đặc biệt khiến các thế lực ngoại xâm luôn thèm khát, nhòm ngó. Xưa đã thế và nay vẫn thế.

Giữ cho đất nước trường tồn đến hôm nay và cả mai sau trước hết là “nhân dân bốn cõi một nhà” (lời của Nguyễn Trãi trong Bình Ngô đại cáo) với truyền thống văn hiến ngàn đời, ngày càng được vun đắp qua mỗi thế hệ.

Truyền thống văn hiến đó, trước hết là lòng yêu nước, là ý chí kiên cường bất khuất của dân tộc được thử thách, hun đúc mỗi khi Tổ quốc lâm nguy. Những chiến công hiển hách gắn liền với những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm đầy hy sinh, gian khổ mà thời nào cũng có, chính là sức mạnh, là động lực để các thế hệ người Việt vượt qua mọi thử thách cam go đi đến thắng lợi cuối cùng, giữ vẹn nguyên đất nước. Đó là Lịch sử.

Bởi thế, năm 1942, khi vừa mới đặt chân về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng sau ba mươi năm bôn ba nước ngoài tìm đường cứu nước, Hồ Chí Minh nhắc nhở ngay: “Dân ta phải biết sử ta/Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”. Lời dạy của Người có lý có tình. Cái lý của thực tiễn đấu tranh giữ nước, cái tình của đạo lý dân tộc uống nước nhớ nguồn. Xin lưu ý, Bác nhấn mạnh: "phải biết sử ta".

Con người ta sống ở đời phải hiểu rõ nguồn cội, không chỉ dòng tộc mà cả non sông đất nước. Chỉ khi hiểu rõ nguồn cội mới có ý thức trách nhiệm, mới nung nấu cho mình ý chí quyết tâm bảo vệ Tổ quốc mỗi khi đất nước bị xâm lăng.

Từ sau Cách mạng tháng 8 thành công cho đến nay, dù đã trải qua mấy lần cải cách, môn Sử trong giáo dục nước nhà luôn là môn cơ bản và bắt buộc. Với học sinh THPT điều đó càng có ý nghĩa quan trọng bởi tâm sinh lý của các em đang phát triển đến độ chín, có đủ năng lực nhận biết một cách đầy đủ cả về lý trí và tình cảm lịch sử của dân tộc, truyền thống văn hóa của cha ông.

Cố GS Phan Huy Lê cho rằng, môn Sử học không những là cơ bản, nền tảng của Khoa học xã hội và nhân văn, mà còn là môn thâm nhập vào mọi ngành khoa học khác, kể cả khoa học tự nhiên và xã hội. Với vị thế đó, GS Lê khẳng định: không thể bỏ môn Lịch sử được, phải là độc lập, bắt buộc.

Nhân đây, xin nêu bài học còn rất mới của Hàn Quốc.[3]

Từ năm 2005, Hàn Quốc cũng cho phép môn Lịch sử trong khối phổ thông là môn tự chọn. Kết quả là tỷ lệ đăng ký học Lịch sử giảm dần theo thời gian.

Theo số liệu khảo sát năm 2013, có tới 52% học sinh Hàn Quốc không biết ngày nổ ra và kết thúc chiến tranh Triều Tiên. Trước sự thật cay đắng đó, một tờ báo Hàn Quốc bình luận: "Lịch sử đã bị lãng quên, cần được giáo dục đúng mức". Hàn Quốc buộc phải đưa lịch sử trở lại là môn học giáo dục bắt buộc vào năm 2017.

Từ câu chuyện của Hàn Quốc có thể thấy, điều lo ngại của dư luận là hoàn toàn có cơ sở. Các nhà biên soạn chương trình liệu đã lường trước khả năng này chưa?

Môn Lịch sử từng bị “ghẻ lạnh”

Theo đánh giá của Bộ GDĐT, ở cấp tiểu học và trung học cơ sở, tất cả học sinh đều được học lịch sử dân tộc Việt Nam đầy đủ, cơ bản và toàn diện.

GS Nguyễn Minh Thuyết cũng khẳng định: “Chương trình GDPT mới đã thực hiện nội dung giáo dục lịch sử, giáo dục lòng yêu nước, ý thức trách nhiệm công dân một cách đầy đủ, toàn diện theo đúng yêu cầu của Nghị quyết 29 và các văn bản quy phạm pháp luật mà Quốc hội và Thủ tướng Chính phủ đã ban hành”.

Với những đánh giá như trên, vai trò của môn Lịch sử trong chương trình giáo dục phổ thông chẳng còn gì phải bàn. Nhưng đó là lý thuyết.

Bởi nếu chương trình môn Sử là “đầy đủ, cơ bản, toàn diện” thì tại sao nhiều sự kiện như: hải chiến Hoàng Sa 1974, chiến tranh biên giới 1979, trận Vị Xuyên 1984, hải chiến Gạc Ma 1988… không hề được học hoặc học qua loa, còn nội dung trận đánh ra sao thì không có thông tin gì trong sách giáo khoa và tài liệu tham khảo?

Chuyện học sinh “chán Sử”, dư luận không còn xa lạ gì trong suốt vài chục năm nay. Chuyện Lịch sử chỉ được xem là môn phụ, giáo viên dạy Sử là người hiểu hơn ai hết.

Cố GS Phan Huy Lê từng bộc bạch: “Không phải chúng tôi muốn tách môn Sử ra khỏi các môn khác, nhưng muốn đối xử với nó một cách thật xứng đáng với vị trí và yêu cầu của nó trong nền giáo dục phổ thông”.[4]

“Tôi và các chuyên gia đều thống nhất là môn Lịch sử trong đó có Lịch sử Việt Nam (Quốc sử) vô cùng quan trọng. Nó phải đặt ngang vị trí với môn tiếng Việt (Quốc ngữ) và Văn học Việt Nam (Quốc văn)”, GS Lê nêu quan điểm.

Hồi tháng 8/2015, BGD- ĐT công bố “Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể”. Theo dự thảo, môn Lịch sử được tích hợp vào môn Giáo dục công dân, gọi chung là “Công dân với Tổ quốc”, khiến dư luận phản ứng gay gắt.

Ngày 27/11/2015, trong phiên bế mạc kỳ họp thứ 10 (QH khoá 13), Quốc hội thông qua Nghị quyết, yêu cầu tiếp tục giữ môn Lịch sử trong Chương trình và Sách giáo khoa mới.

Ngày 7/12/2015, Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam có cuộc làm việc với Bộ GD&ĐT, dưới sự chứng kiến của Ban Tuyên giáo Trung ương. Cuộc họp đã đi đến thống nhất, một là không tích hợp Lịch sử vào môn “Công dân với Tổ quốc” và bỏ môn này, hai là Lịch sử đóng vai trò quan trọng trong chương trình phổ thông và là nội dung giáo dục bắt buộc đối với tất cả học sinh từ tiểu học lên THPT.[5]

Thay đổi môn Sử, trước hết ở nội dung dạy học và cách dạy

GS.TS Vũ Minh Giang, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo - ĐH QGHN cho rằng “chúng ta dạy Lịch sử hơi áp đặt, ví dụ ý nghĩa phải thế này, không thể nói khác”.[6]

Bài học lịch sử thường khô khan, cứng nhắc. Học sinh bị buộc phải ghi nhớ, học thuộc lòng sự kiện theo trình tự bối cảnh lịch sử, diễn biến, kết quả, ý nghĩa với dày đặc những số liệu.

Lấy dẫn chứng. Ở Tiểu học, học sinh lớp 4, lớp 5 (chương trình 2006) được học toàn bộ lịch sử Việt Nam từ buổi đầu dựng nước cho đến ngày nay. Các bài học nói chung là đơn điệu, nội dung mang tính khái quát, chủ yếu dừng ở việc cung cấp sử liệu, ít hình ảnh minh họa.

Nội dung, cách viết và trình bày bài học lịch sử như thế là không phù hợp đối tượng, tâm sinh lý học sinh. (xem thêm ảnh).

Ví dụ, mô đun “Nước Đại Việt thời Trần” trong sách Lịch sử 4 chẳng hạn, có 4 bài học như sau: Bài 12 Nhà Trần thành lập, Bài 13 Nhà Trần và việc đắp đê, Bài 14 Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông – Nguyên, Bài 15 Nước ta cuối thời Trần.

Thiết nghĩ, với cấu trúc và nội dung bài học nêu trên, liệu có quá sức so với lứa tuổi 10, 11 của học sinh?

Nhiều câu chuyện về các cá nhân anh hùng, dũng cảm trong chiến đấu chống ngoại xâm được sử sách chép lại, lẽ ra phải là bài học thú vị dành cho các em nhưng sách giáo khoa Lịch sử lớp 4, lớp 5 dường như không mấy quan tâm, hoặc là chỉ nêu tên hoặc là không nhắc tới.

Với học sinh lớp 4, lớp 5, bài học lịch sử cần nhẹ nhàng, với những câu chuyện hấp dẫn, hình ảnh minh họa (tranh, ảnh, phim, hiện vật,…) phong phú, bắt mắt. Thật khó hiểu, ở thời đại 4.0 rồi mà các phương tiện nghe nhìn số hóa hỗ trợ việc dạy học Sử lại ít được sử dụng. Trong lúc tài liệu dạy học Sử chỉ có sách giáo khoa và sách tham khảo dưới dạng bài tập.

Đó chính là nguyên nhân dẫn đến việc dạy Sử của giáo viên bị bó chặt bởi sử liệu cứng nhắc, khiến giờ học chán ngắt và môn Sử trở thành áp lực đối với học sinh.

Và hệ quả là, chúng ta sẽ có những thế hệ học sinh lơ mơ về lịch sử dân tộc nhưng lại thuộc làu sử nước người.

Dân ta không biết sử ta thì tương lai đất nước rồi sẽ ra sao?

Tháng Tư 2022
Nguyễn Duy Xuân
Nguồn tham khảo:
[1] https://dantri.com.vn/giao-duc-huong-nghiep/lich-su-la-mon-tu-chon-bac-thpt-bo-gd-dt-khang-dinh-co-can-cu-khoa-hoc-20220423134446114.htm
[2] https://vietnamnet.vn/lich-su-thanh-mon-lua-chon-anh-huong-toi-giao-duc-long-yeu-nuoc-tong-chu-bien-tra-loi-2010313.html
[3] https://vnexpress.net/lich-su-khong-the-la-mon-tu-chon-4454176.html
[4] https://giaoduc.net.vn/giao-duc-24h/giao-su-phan-huy-le-vi-loi-ich-dan-toc-khong-de-mon-lich-su-tro-nen-vo-nghia-post164004.gd
[5] https://vietnamnet.vn/khong-tich-hop-lich-su-vao-mon-cong-dan-voi-to-quoc-277575.html
[6] https://dantri.com.vn/giao-duc-huong-nghiep/gsts-vu-minh-giang-lich-su-phai-la-mon-hoc-di-dau-trong-doi-moi-20220424120218896.htm

Đăng Thời báo VHNT, 13/5/2022: https://www.arttimes.vn/so-phan-mon-lich-su-a7528.html