Danh xưng Nghệ An - những thăng trầm của lịch sử

Thứ năm - 30/04/2020 20:20

Giữa ngày Xuân Canh Tý, người xứ Nghệ háo hức chờ đón một sự kiện trọng đại: Lễ kỷ niệm 990 năm danh xưng Nghệ An.

Thông tin này tôi biết được từ một nữ nhà báo ở quê nhà. Bèn làm một cuộc ngược dòng lịch sử thông qua những tư liệu mình có trong tay và không thể không cậy đến anh “Gu gồ” uyên bác.

Thú thực, dẫu là người xứ Nghệ nhưng xa quê ngót nửa thế kỷ rồi, bây giờ tôi mới được hay niên đại của cái danh xưng nổi tiếng ấy dù vẫn biết lịch sử vùng đất quê mình xưa lắm – xưa như trái đất – thời Việt Thường của xứ sở yêu thương.

Thì ra, danh xưng Nghệ An có từ năm 1030, niên hiệu Thiên Thành thứ 2 đời Vua Lý Thái Tông. Lúc bấy giờ gọi là Nghệ An châu trại (乂安州寨), sau đổi thành trại Nghệ An rồi Nghệ An phủ (乂安府), Nghệ An thừa tuyên (乂安承宣), xứ Nghệ An.

Trước danh xưng Nghệ An cả ngàn năm, vùng đất quê hương thuộc hai bộ thời các Vua Hùng dựng nước, là Hoài Hoan (vùng đất phía bắc Nghệ An) và Cửu Đức (vùng đất thuộc phần nam của Nghệ An và Hà Tĩnh hiện nay) – những cái tên thật thơ mộng, trái với đặc trưng ngàn đời nay của một miền gió lào, đất cằn sỏi đá.

Thời Âu Lạc của Thục Phán An Dương Vương, xứ Nghệ thuộc bộ Hàm Hoan.

Tên gọi Hoan Châu xuất hiện từ thời Bắc thuộc đời Đường, tồn tại qua các triều Ngô, Đinh, Tiền Lê.

Trải qua mấy trăm năm lịch sử sau đó, các triều đại phong kiến chia vùng đất thuộc Hoan Châu trước kia thành các đơn vị hành chính khác nhau với những cái tên đã đi vào lịch sử như Phủ Diễn, Diễn Châu, Vọng Giang, Linh Nguyên, Lâm An trấn, Vọng An trấn,… Tên gọi Nghệ An xuất hiện trở lại dưới triều Lê.

Có một tên gọi khác cũng đã thấm vào máu thịt, gần gũi thân thương lại pha thêm chút tự hào, kiêu hãnh. Ấy là danh xưng “xứ Nghệ” xuất hiện từ năm 1490, khi vua Lê Thánh Tông đổi Nghệ An thừa tuyên thành xứ Nghệ An, dân gian quen gọi là xứ Nghệ.

Năm 1831, thời vua Minh Mệnh, xứ Nghệ tách thành hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh để rồi 145 năm sau lại “châu về hợp phố” thành Nghệ Tĩnh, tỉnh lớn nhất cả nước lúc bấy giờ.

Nhưng thế gian biến cải, vật đổi sao dời, 15 năm sau Nghệ Tĩnh lại làm cuộc chia ly như nhiều tỉnh thành khác lúc bấy giờ, tách ra thành Nghệ An và Hà Tĩnh.

Mấy ngàn năm lịch sử của một vùng đất phên dậu tổ quốc, trải qua biết bao thăng trầm, với bao tên gọi để bây giờ theo cách nói vui của mọi người, “Nghệ An xô viết vẫn là Nghệ An”.

Kỷ niệm 990 năm ra đời danh xưng Nghệ An, thêm một lần ôn cố tri tân để mà tự hào hơn về quê hương xứ sở, để mà nhớ đến quay quắt nơi chôn nhau cắt rốn của mình.

Xứ Nghệ yêu thương!

3-2-2020
Nguyễn Duy Xuân
Nguồn tham khảo:

1. Nguyễn Đình Đầu, Việt Nam quốc hiệu và cương vực qua các thời đại, NXB Trẻ 1999.
2. Viện KHXH tại TP. Hồ Chí Minh, Lịch sử Việt Nam, tập 1, NXB Trẻ 2008
3. Quỳnh Cư – Đỗ Đức Hùng, Các triều đại Việt Nam, NXB Thanh niên 2003
4. https://vi.wikipedia.org/wiki/X%E1%BB%A9_Ngh%E1%BB%87