Tờ báo quốc ngữ đầu tiên ở Việt Nam xuất hiện thời gian nào?

Gia Định Báo - Tờ báo Việt ngữ đầu tiên

Gia Định Báo - một hiện tượng văn hóa, văn học và ngôn ngữ bằng chữ Quốc ngữ đầu tiên. Nếu di sản văn hóa vật thể như đường hỏa xa xuyên Việt đến nay còn khả dụng, thì Gia Định Báo - một di sản văn hóa phi vật thể - xuất hiện từ đầu thời Pháp thống trị cũng sẽ giúp ta hiểu được khúc quanh lịch sử của đất nước: từ phong kiến Á Đông chuyển sang chế độ thuộc địa nửa phong kiến, cụ thể là nước ta bị Pháp cai trị và bắt đầu sử dụng Quốc ngữ Latin đồng thời học tập theo khoa học thực nghiệm Tây phương.

Ngày 15/4/1865, Gia Định Báo - tờ báo Việt ngữ đầu tiên, chính thức ra mắt tại Sài Gòn. Khởi thủy là một tờ công báo tiếng Pháp của Soái phủ Nam kỳ (Courrier de Saigon, ấn hành năm 1864) dịch ra chữ Quốc ngữ, những ấn bản Gia Định Báo ban đầu có hình thức đơn giản, chỉ thuần thông tin công vụ, đăng tải công văn, nghị định của chính quyền thuộc địa.

Tuy nhiên, trải qua 44 năm tồn tại (15/4/1865-31/12/1909), tờ công báo in bằng chữ Quốc ngữ này đã có những bước hoàn thiện, cách tân mạnh mẽ để trở thành một tờ báo đại chúng, phục vụ nhu cầu thông tin - giao tiếp, mở mang kiến thức - kỹ năng và thư giãn - giải trí cho người dân, đảm bảo cả hình thức lẫn nội dung thông tin, từ cách tổ chức đến vận hành tòa soạn, xứng đáng trở thành cột mốc đánh dấu sự ra đời của nền báo chí Việt Nam.

Không những thế, Gia Định Báo còn đặt nền móng cho sự phát triển của chữ Quốc ngữ, báo chí Quốc ngữ, văn xuôi Quốc ngữ sau này, làm tiền đề quan trọng dẫn đến cuộc canh tân toàn diện và sâu sắc nền báo chí và văn học dân tộc diễn ra sôi động trong những năm 1932- 1945. Có thể nói, cùng với độ lùi thời gian, dấu ấn của Gia Định Báo trong lịch sử càng đậm nét. Ngoài yếu tố lịch sử, phân tích từng chức năng cụ thể của Gia Định Báo thì những đoạn trích bài viết từng được đăng trên công báo của những nhà báo tiên phong lúc bấy giờ.

Gia Định Báo là tờ báo Quốc ngữ đầu tiên và cũng là tờ báo được định hướng rất rõ ràng trong việc phổ biến chữ Quốc ngữ cho dân chúng. Gia Định Báo là tờ báo Quốc ngữ đầu tiên đã mang lại cho nền văn học nước nhà một luồng gió mới làm thay đổi những nề nếp cũ có quá nhiều ảnh hưởng Trung Hoa, cũng như tạo cho người dân Việt Nam một cách sống mới, hiểu biết dần thời cuộc, ý thức tham gia chính sự.
-----

Ngày 16/9/1869, Thống Đốc Nam Kỳ G. Ohier đã ký quyết định số 189 bổ nhiệm cụ Trương Vĩnh Ký phụ trách biên tập tờ Gia Định báo. Toàn văn văn kiện này được tạm dịch như sau:

Quyết định:

Kể từ hôm nay, việc biên tập tờ Gia Định Báo được giao phó cho ông Pétrus Trương Vĩnh Ký, người với tư cách là chánh tổng tài của tờ này, sẽ được lãnh một khoản lương hàng năm là 3000 đồng quan Pháp.

Tờ báo tiếp tục ra mỗi tuần.

Nó sẽ được chia ra làm hai phần: một phần chính thức gồm các văn kiện, quyết định của ông Thống Đốc và nhà cầm quyền với tài liệu bằng tiếng Pháp do Nha Nội vụ cung cấp và được ông Trương Vĩnh Ký dịch ra chữ quốc ngữ; phần khác, không chính thức, sẽ gồm có những bài viết bổ ích và vui về những đề tài lịch sử, những sự kiện về luân lý, thời sự ….v..v...để có thể đọc được trong các trường học bản xứ và khiến cho công chúng Việt Nam quan tâm đến.

Trước khi phát hành, việc trao đổi sẽ thực hiện tại Nha Nội vụ.

Giám Đốc Nha Nội vụ lãnh thi hành quyết định này; quyết định sẽ được vào sổ và phổ biến ở những nơi xét thấy cần thiết.

An Hương (Báo Thái Nguyên)


Tham khảo thêm:

“GIA ĐỊNH BÁO” - Tờ báo chữ Quốc ngữ đầu tiên ở Việt Nam

Theo một số nhà nghiên cứu về Lịch sử báo chí Việt Nam, thì tờ Gia Định Báo chính là tờ báo chữ quốc ngữ đầu tiên ở Việt Nam. Số 1 Gia Định Báo ra ngày 15-4-1865 tại Sài Gòn.

Một bức thư ngày 9-5-1865 của Thống đốc Chỉ huy trưởng Nam kỳ gửi Tổng trưởng Hải quân và Thuộc địa Pháp viết: “Số đầu tiên của tờ Gia Định Báo được in bằng chữ Annam, theo chữ La tinh phát hành vào ngày 15 tháng 4 vừa qua”. Để ra được một tờ báo bằng tiếng Việt, chính quyền Pháp ở Nam kỳ phải đặt làm những chữ in quốc ngữ ở tận bên Pháp. Công việc này mất hai năm, hoàn tất vào tháng 1 năm 1864. Người đầu tiên quản lý, tổ chức in ấn, phát hành tờ báo này là một người Pháp tên Ernest Potteau. Ngày 16-9-1869, Trương Vĩnh Ký (1837-1898, quê Vĩnh Long) được giao đảm nhiệm quản lý Gia Định Báo và Huỳnh Tịnh Của (1834-1907), quê Bà Rịa) làm chủ bút. Số cũ nhất tờ Gia Định Báo hiện có ở Việt Nam còn lưu trữ tại Thư viện Quốc gia Sài Gòn đề tháng 6-1880, xuất bản năm thứ 16. Tại Thư viện Trường Ngôn ngữ Phương Đông (L’Escole Nationale des Langues Orientales Vivantes) ở Pari có số báo cũ nhất của tờ Gia Định Báo là số 4, ra ngày 15-7-1865.

Tờ Gia Định Báo có 4 trang, in trên giấy khổ 32x25. Tên báo in bằng 2 thứ chữ Hán và Việt. Nội dung báo đăng các công văn, nghị định, các tài liệu chính thức của Nhà nước (như Công báo), những tin tức trong nước, những bài nghiên cứu về lịch sử, thơ, chuyện cổ tích…Lúc đầu báo ra mỗi tháng một kỳ, trên trang đầu có ghi: “Tờ báo này mỗi tháng Tây cứ ngày rằm in ra một lần ai muốn mua cả năm phải trả 6 góc tư”. Và: “ai muốn mua thì cứ đến dinh Quan Thượng bằng những chữ Pháp Respublique Francaise, Liberté-Egalité-Fraternité”. Về sau được phát hành một tháng hai kỳ, và cuối cùng là mỗi tuần một kỳ vào ngày thứ Ba. Những số về sau, ở trang 4 thấy xuất hiện phần quảng cáo. Về hình thức trình bày, các bài báo được in chật kín và nối tiếp nhau trên những cột báo dài. Giường như những người làm Gia Định Báo chưa biết đến nghệ thuật trình bày những trang báo cho đẹp.

“Gia Định Báo” ra đời gần 150 năm trước đã góp phần cổ súy cho một lối học mới, phát triển chữ Quốc ngữ, khuyến khích dân chúng học chữ Quốc ngữ. Trong lá thư của Thống đốc Chỉ huy trưởng Nam kỳ đã dẫn ở trên còn viết: “Tờ báo này xuất bản mỗi tháng một lần sẽ là một sự hữu ích không thể chối cãi được và nó sẽ góp phần vào việc thay thế chữ của chúng ta và chữ Hán, một thứ chữ mà chỉ có một thiểu số quan lại hiểu biết mà thôi”.

Trần Thị Thu Hà (Bảo tàng Lịch sử quốc gia)