Mấy ai biết lúa von, mấy ai biết con hư

Thứ năm - 16/05/2019 04:01

Cũng như đứa trẻ mới sinh ra rất ngoan ngoãn nhưng khi lớn lên bỗng sinh hư hỏng, dân gian so sánh "lúa von" với "con hư" là như vậy

- "Giải nghĩa tục ngữ Việt Nam" (Nguyễn Cừ) giải thích: "Mấy ai biết lúa ven (sic), mấy ai biết con hư: Lúa nhà mình, con nhà mình làm sao mà xấu mà hư được, phê phán tâm lý luôn cho mình là nhất, quá thương con mà không biết con hư".

- "Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam" (GS Nguyễn Lân) đưa ra dị bản: "Mấy ai biết lúa gon, mấy ai biết con ác (lúa gon là lúa lẫn vào những cỏ dại) ý nói: Nhiều cha mẹ vì quá nuông con nên không thấy được những mầm xấu ở con".

- "Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam" (Nhóm Vũ Dung): "Mấy ai biết lúa von, mấy ai biết con hư (lúa von: lúa có bệnh do nấm gây nên, cây lúa cao vổng lên, màu nhạt đi, không đẻ nhánh và bông lép). Thông thường, cha mẹ quá nuông chiều con mà không biết con mình hư hỏng".

- "1.575 thành ngữ, tục ngữ cần bàn thêm" (Lê Gia) thì "bàn lại" như sau: Mấy ai biết lúa don (von), biết con hư. "Lúa don" (cũng nói là "lúa von", vần "D" = "V", cũng như "dớ dẩn" = "vớ vẩn"): Cây lúa thấy thật tốt nhưng có thể là tốt lốp, sẽ ít hạt vì nó có vẻ không yên, sẽ đổi khác, sẽ thành xấu, vẻ tốt đẹp ấy chỉ làm mê hoặc người ta, làm người ta mù quáng thôi.

Nghĩa câu: Ít ai biết được là cây lúa chỉ tốt bề ngoài mà thật ra tốt lốp, ít hạt, cũng như biết con mình chỉ tốt bề ngoài chứ bề trong thì hư rồi. Ý cũng nói: Thường thì người ta hay tin tưởng vào cái tốt đẹp bề ngoài và ít ai biết được rằng là trong cái tốt đẹp bề ngoài ấy đã sinh ra cái xấu xa (Nùng sắc, hại đức: Sắc đẹp nồng đậm quá thì làm hại cái đức bên trong). Don (von): Do chữ "dong" (dung) là không yên, có xao động. Chữ "doanh" là làm mê hoặc, mù quáng.

Có sách ghi "Mấy ai biết lúa gon, mấy ai biết con ác" và giảng: Lúa gon là lúa lẫn vào những cây cỏ, ý nói: Nhiều cha mẹ vì quá nuông con nên không thấy được những mầm xấu ở con (?).

Theo chúng tôi: "Gon" do chữ "ngân" là êm ái, hòa hợp, mịn mà, nhỏ nhắn, xinh đẹp. Thơ xưa: "Em ở đường xa bán chiếu gon…", "Chiếu gon" là loại chiếu tốt và đẹp, vậy lúa "gon" là loại lúa tốt đẹp, không phải là lúa xấu. Đây có lẽ là do nghe tiếng được tiếng mất rồi ghi đại và giảng đại ra vậy thôi. "Lúa lẫn những cây cỏ" thì ai mà chả thấy, sao có thể lầm lẫn được.

Với Nguyễn Cừ, ông đưa ra dị bản "lúa ven" là không đúng. Chính xác là lúa "von" chứ không phải lúa "ven". "Von" gieo vần với "con". Hơn nữa, "lúa von" là thuật ngữ nông học chỉ một loại bệnh do loài nấm Fusarium moniliforme gây nên bởi nguyên nhân truyền nhiễm hoặc lây nhiễm. Cây lúa (có thể bắt đầu từ thời kỳ mạ) bị bệnh này sẽ mọc cao hơn các cây bình thường, lá nhỏ, dài, ngả màu vàng nên gọi là "von" ("von" trong từ chon von):

- "Việt Nam tự điển" (Hội Khai trí Tiến Đức): "von • Nhọn thót <>Bút von ngòi".

- "Từ điển tiếng Việt" (Vietlex): "von • d. bệnh nấm hại lúa, làm cho cây lúa phát triển quá cao, có màu xanh nhạt, không đẻ nhánh và không có bông: lúa von".

Bệnh lúa von còn gọi là bệnh mạ đực hay bệnh vươn lóng (elongation disease). Nấm bệnh lưu tồn trong phôi hạt giống và trong đất. Bệnh thường phát sinh vào những năm có thời tiết ấm áp, độ ẩm cao và ánh sáng yếu. Cây lúa bị bệnh phát triển cao vọt, mảnh khảnh, lá từ màu xanh lục chuyển dần sang xanh nhạt rồi vàng gạch cua, cứng giòn và chết nhanh chóng. Trường hợp sống sót, bông lúa lép lửng hoặc lép hoàn toàn. Nếu khâu chọn giống không tốt thì những hạt lép lửng này sẽ mang mầm bệnh cho vụ sau.

Như vậy, cách giải nghĩa "từ nguyên" dài dòng và võ đoán của Lê Gia cho rằng "don" hay "von" có nghĩa là tốt đẹp, lúa "von" là lúa tốt lốp hay cách giải thích "lúa gon là lúa lẫn vào những cỏ dại" của GS Nguyễn Lân cũng hoàn toàn không có sở cứ. Mặt khác, về nghĩa bóng, cũng không phải "Lúa nhà mình, con nhà mình làm sao mà xấu mà hư được, phê phán tâm lý luôn cho mình là nhất, quá thương con mà không biết con hư" như Nguyễn Cừ giải thích hoặc "Nhiều cha mẹ vì quá nuông con nên không thấy được những mầm xấu ở con" (GS Nguyễn Lân) rồi "thông thường cha mẹ quá nuông chiều con mà không biết con mình hư hỏng" (Nhóm Vũ Dung) đã giảng.

Trước đây, đa số nông dân sử dụng giống không thuần và chỉ đến thời kỳ trổ bông, kết hạt, thấy lúa không trổ được hoặc có trổ nhưng hạt bị lép thì mới biết lúa bị "von". Cũng như đứa trẻ mới sinh ra rất ngoan ngoãn, cha mẹ nuôi nấng trong bao niềm hy vọng nhưng khi lớn lên, trưởng thành ra ngoài đời, nó bỗng sinh hư hỏng (Cha mẹ sinh con trời sinh tính - tục ngữ). Dân gian so sánh "lúa von" với "con hư" là như vậy.

HOÀNG TUẤN CÔNG
Nguồn LĐO

Tags: sinh ra, như vậy, so sánh, hư hỏng, ngoan ngoãn